Gehaktballen; oneindig veel variatie!

Gehaktballen – Er zullen weinig vleesgerechten zijn waarvan zoveel variaties bestaan als van dit gerecht. Grote ballen, kleine balletjes, spicy of mild gekruid, met saus of zonder. Ze worden over de hele wereld gegeten, en veel eetculturen kennen wel een of meerdere soorten gehaktballen; oneindig veel variatie dus!

De Nederlandse gehaktbal

In Nederland eet je natuurlijk traditioneel de grote exemplaren. Die ‘basic’ ballen stonden vroeger in veel gezinnen regelmatig op tafel, als onderdeel van het AGV’tje. Vaak was dit op woensdag, want dat was tenslotte ‘gehaktdag’! Dat het juist op woensdag gehaktdag was, heeft te maken met dat er vroeger op maandag werd geslacht, op dinsdag werd het vlees uitgebeend en op woensdag werden de afsnijdsels vermalen tot gehakt. Dat betekende dat er voornamelijk op woensdag gehakt verkocht werd bij de slagerijen. Tegenwoordig werkt het allemaal een beetje anders. Er wordt ook op andere dagen geslacht en uitgebeend, dus er wordt ook op andere dagen vlees vermalen tot gehakt.

De gehaktbal ontstond al lang geleden. Ooit was dit gerecht, weliswaar in een platte vorm en gemaakt van kalfsvlees, een gerecht dat alleen bij de gegoede burgerij op tafel kwam. Maar ook in mindere tijden was de bal gehakt geliefd, je kunt er natuurlijk een goedkoop gerecht van maken door een gedeelte van het vlees te vervangen door andere ingrediënten, denk aan extra broodkruim of paneermeel. Een iets minder bekende Hollandse klassieker is de Amsterdamse gehaktbal. Wist je dat er in een Amsterdamse bal, ook wel Jordanese bal genoemd, behalve half-om-half gehakt of rundergehakt, ook garnalen zitten? Klinkt wel bijzonder, nietwaar? Garnalen waren vroeger ‘armeluiseten’, dus zo kon je een goedkopere bal maken. Tegenwoordig zou je een gehaktbal met garnalen onder de luxere soorten scharen. Ook in de snackbar ontbreekt de Nederlandse klassieker niet. Ook jij hebt vast wel eens een ‘broodje bal’ gegeten!

In de soep

Dan zijn er natuurlijk nog de soepballetjes. Het lijkt een typisch Nederlandse gewoonte om gehaktballetjes in de soep te doen. In het buitenland zie je ze zelden in de soep geserveerd. Maar Hollandse tomatensoep of groentesoep zonder balletjes? Dat kan in de ogen van veel mensen echt niet!

Zeg nou zelf, mét balletjes vinden de meeste Nederlanders de soep stiekem toch lekkerder.

Elke eetcultuur zijn eigen soort gehaktbal

Zoals eerder gezegd, de Nederlandse ‘klassieke’ gehaktbal is een vrij ‘basic’ gerecht. Rundergehakt of half-om-half gehakt, gemengd met wat paneermeel of broodkruim, een eitje en op smaak gebracht met zout en peper. Zo eenvoudig als onze nationale bal is, zoveel bijzondere variaties worden er overal ter wereld gegeten.

Dicht bij huis eten onze zuiderburen vogelnestjes, oftewel een gehaktbal met een gekookt ei er in. In Schotland heet dit een Scotch egg. De Zweden maken de beroemde Zweedse balletjes, of Köttbullar, gegeten met veenbessensaus. In het buitenland werd dit gerecht bekend doordat elk IKEA-restaurant ze serveert. In de Mediterrane keuken vind je de Turkse köfte, en natuurlijk de Griekse keftédes. Geen Griekse kofta, want in tegenstelling tot wat een bepaalde voedselfabrikant ons met zijn Wereldgerechten wil laten geloven, dit gerecht bestaat niet in de Griekse eetcultuur. Een van de lekkerste Spaanse tapas zijn natuurlijk de albondigas. Ook in Azië eet men verschillende soorten gehaktballetjes gegeten. Een bekend Amerikaans gerecht is ‘spaghetti and meatballs’, al heeft dit gerecht wel wat Italiaanse roots. Je ziet het, mogelijkheden te over!

Welke soort gehakt ga je gebruiken?

Eigenlijk kun je elke soort vlees vermalen tot gehakt. In de Nederlandse keuken gebruikt men veel rundergehakt en ook wel half-om-half gehakt. In de Mediterrane en Midden-Oosterse keuken vooral lamsgehakt. Maar ook kalfsgehakt, kipgehakt, varkensgehakt en niet te vergeten gehakt, samengesteld uit wildsoorten, wordt gebruikt voor gehaktballen. Je kunt er ook voor kiezen om zelf een gemengd gehakt samen te stellen. Lam en rund bijvoorbeeld, of kalf en varken. Door voor een vettere gehaktsoort te kiezen is het resultaat zeker sappiger dan als je een heel mager soort gehakt gebruikt.

De allerlekkerste recepten

Natuurlijk krijg je de lekkerste recepten. Om te beginnen de basisrecepten zoals de gehaktballen van oma en die in jus, en een paar variaties daarop. En de kleine balletjes ontbreken ook niet, als op zichzelf staand hapje, of in een gerecht of soep. Kijk er eens naar, en kies jouw favoriet soort eruit. Er zit vast iets tussen wat je lekker vindt!